Na meldingen van bijwerkingen is een aantal landen tijdelijk gestopt met inentingen met het coronavaccin van AstraZeneca. Reden tot zorg? Vier vragen over de kwestie.
Update maandag 15 maart: de vaccinatiecampagne met het AstraZeneca-vaccin in Nederland is op advies van het CBG zondag tijdelijk stilgelegd. Reden is dat er volgens het CBG ‘nieuwe veiligheidsinformatie’ is binnengekomen. In Denemarken en Noorwegen zijn zes meldingen gedaan van ernstige bloedstollingen in combinatie met een verlaagd aantal bloedplaatjes bij gevaccineerden. Een oorzakelijk verband met de vaccinatie lijkt er niet te zijn, maar dat wordt nu uitgebreid onderzocht.
1. Wat is er aan de hand?
Denemarken, IJsland en Noorwegen hebben uit voorzorg het prikken met het AstraZeneca-vaccin tijdelijk stopgezet. Onder meer Oostenrijk en Italië hebben een levering van het bedrijf in de ijskast gezet.
Lees ook dit interview medisch directeur bij PfizerMarc Kaptein: Vaccins met potentie
Reden is dat bij een aantal personen kort na de vaccinatie bloedstolsels zijn ontstaan, die kunnen leiden tot een hartinfarct of beroerte. Enkele gevaccineerden in onder meer Denemarken en Oostenrijk zijn hierdoor overleden. In Nederland is tot nu toe één melding geweest van een mogelijke trombose, waarbij een bloedstolsel een bloedvat verstopt. Het bleef zonder ernstige gevolgen voor de patiënt.
2. Een mogelijk ernstige bijwerking van het vaccin dus?
Dat is allesbehalve zeker. Sterker nog, het heeft er alle schijn van dat het helemaal geen bijwerking is. Dat een incident kort na vaccinatie optreedt, betekent niet dat er een direct verband bestaat tussen beide. Het kan ook berusten op toeval.
Mensen krijgen nu eenmaal te maken met hartinfarcten en beroertes, of ze nu worden gevaccineerd of niet. Het is zeker niet een bijwerking die je snel verwacht bij het vaccin: er is geen duidelijk biologisch mechanisme dat dergelijke reacties kan verklaren. Bij koorts als bijwerking is dat wel het geval, om maar een voorbeeld te noemen. Na de vaccinatie gaat het immuunsysteem flink aan het werk, wat tot een verhoging van de lichaamstemperatuur kan leiden.
Bij de vrijwilligers die meededen aan het zogenoemde fase 3-onderzoek naar het AstraZeneca-vaccin is geregistreerd of er bij hen bloedstolsels ontstonden. Daar rolde iets opmerkelijks uit: ze kwamen bij de groep die een placebo kreeg toegediend, juist vaker voor dan bij de groep die het AstraZeneca-vaccin kreeg (acht keer ten opzichte van vier keer).
Afbeelding van de tabel met mogelijke bijwerkingen uit het fase-3 onderzoek. In de linker kolom de aantallen van de gevaccineerde groep, rechts de placebogroep.
Als je daaruit al conclusies zou willen trekken – want de aantallen zijn hiervoor eigenlijk veel te klein – dan zou het zijn dat het vaccin zelfs bescherming lijkt te bieden tegen bloedstolsels. Ook de meldingen tijdens de vaccinatiecampagnes lijken tot nu toe niet hoger dan gebruikelijk. Het Europees Geneesmiddelenbureau kwam na onderzoek in Oostenrijk tot de conclusie dat het er vooralsnog niet op lijkt dat het vaccin iets te maken heeft met de meldingen van bloedstolsels daar.
3. Waren meldingen als deze te verwachten?
Ja. Ten eerste doordat de vaccins onder een vergrootglas liggen. Alle incidenten die mogelijk verband houden met de inenting, worden – waarschijnlijk meer dan anders – gemeld bij de toezichthoudende instanties. En daar is vervolgens ook meer aandacht voor, onder het publiek en bij de media. Dat incidenten als deze het nieuws halen, toont maar weer eens aan hoe zorgvuldig de vaccins in de gaten worden gehouden.
Lees ook: Russische roulette met een vaccin
En ten tweede: omdat er nu eenmaal met enige regelmaat ernstige gezondheidsklachten worden waargenomen als je grote groepen mensen gaat monitoren. De vaccins worden aan heel veel mensen tegelijk gegeven en het kan dus zo zijn dat bepaalde gezondheidsklachten in deze groep die niet per definitie verband houden met de vaccinatie, nu wel worden opgemerkt.
Dit fenomeen was ook al te zien tijdens de fase 3-onderzoeken naar de vaccins. Een relatief grote groep mensen werd gevolgd en dan kan het gebeuren dat een proefpersoon ernstig ziek wordt of zelfs overlijdt in die periode. Een paar keer kwamen de onderzoeken zelfs stil te liggen na zo’n incident, om te kunnen uitsluiten dat de klachten door de vaccinatie waren ontstaan. Afgelopen zomer is het AstraZeneca-onderzoek bijvoorbeeld even gestopt nadat een patiënt neurologische symptomen had ontwikkeld. Het bleek geen bijwerking, de vrouw werd later gediagnosticeerd met de ziekte MS.
4. Wat betekent dit voor de vaccinatiecampagne?
De Denen gaan uit van een voorzorgsprincipe: geen vaccinaties met het AstraZeneca-vaccin tot het uitgebreidere onderzoek naar de meldingen is afgerond. In Nederland gaat de vaccinatiecampagne wel gewoon door. Volgens het College ter Beoordeling van Geneesmiddelen is er ‘op dit moment geen aanleiding om aan te nemen dat de gemelde trombosegevallen zijn veroorzaakt door vaccinatie met het vaccin van AstraZeneca’, zo schrijft de Nederlandse medicijnautoriteit op haar website.
Luister de podcast:
Het jaloersmakende vaccinatiesucces van
de Verenigde Staten
‘Er is geen reden tot bezorgdheid nu en we kunnen gewoon doorgaan met prikken,’ zei demissionair minister Hugo de Jonge (CDA) dan ook. Wel komt er uitgebreider onderzoek naar de meldingen van bloedstolsels om een verband definitief uit te sluiten. Ook houden de Nederlandse en Europese medicijnautoriteiten de meldingen nauwlettend in de gaten. Net als alle andere meldingen trouwens.